เรื่องเล่าและพิธีกรรมการบูชาพระมหาจักรพรรดิ

Narratives and Ritual of Phra Maha Chakrabhat Worship

พัชร รุจิรานันท์

ตากสินมหาราช, สมเด็จพระเจ้า, 2277-2325

ไทย -- ประวัติศาสตร์ -- กรุงธนบุรี -- สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช, 2310-2325

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาเรื่องเล่าเกี่ยวกับพระมหาจักรพรรดิ และ 2) ศึกษาพิธีกรรมการบูชาพระมหาจักรพรรดิ โดยเก็บข้อมูลระหว่างเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2566 – เมษายน พ.ศ. 2567 จากเอกสารลายลักษณ์อักษร ข้อมูลมุขปาฐะ ข้อมูลจากสื่ออินเทอร์เน็ต และข้อมูลภาคสนาม ซึ่งเก็บข้อมูลจากสถานปฏิบัติธรรมพุทธพรหมปัญโญ สาขายางงาม อำเภอหนองไผ่ จังหวัดเพชรบูรณ์ โดยประยุกต์ใช้กรอบแนวคิดเรื่องแบบเรื่องของสติธ ทอมป์สัน (Stith Thomson) และแนวคิดเกี่ยวกับการศึกษาสัญลักษณ์ในพิธีกรรมของวิคเตอร์ เทอร์เนอร์ (Victor Turner)
ผลการวิจัยพบว่า เรื่องเล่าพระมหาจักรพรรดิจำแนกได้ 3 แบบเรื่อง ได้แก่ 1) แบบเรื่องพระมหาจักรพรรดิผู้มีบุญบารมี 2) แบบเรื่องพระเกจิถ่ายทอดศาสตร์พระมหาจักรพรรดิ และ 3) แบบเรื่องมนุษย์ใช้ศาสตร์พระมหาจักรพรรดิ ทั้งนี้ เรื่องเล่าเหล่านี้มีพลวัตจากเรื่องที่เล่าถึงพระมหาจักรพรรดิว่า เป็นผู้มีบุญบารมีสูงส่ง และเกี่ยวข้องกับหลักธรรมในศาสนาและพระพุทธเจ้าในตัวบทเอกสารลายลักษณ์ สู่เรื่องเล่าพระมหาจักรพรรดิที่สัมพันธ์กับมนุษย์ปุถุชนโดยมีพระเกจิอาจารย์เป็นตัวเชื่อมในกลุ่มข้อมูลมุขปาฐะ และเรื่องเล่าความเชื่อพระมหาจักรพรรดิที่มีอานุภาพบารมีในการสนองความต้องการทางโลกแก่ผู้ที่นับถือบูชาผ่านกลุ่มเรื่องเล่าที่ส่วนใหญ่ปรากฏในอินเทอร์เน็ต
พิธีกรรมการบูชาพระมหาจักรพรรดิซึ่งเป็นกรณีศึกษาในงานวิจัยนี้ ประกอบด้วย 1) พิธีการสวดมนต์เจริญภาวนาพระคาถามหาจักรพรรดิ และ 2) พิธีกรรมการหล่อพระพุทธรูปทรงเครื่องพระมหาจักรพรรดิ ทั้งนี้ พิธีกรรมดังกล่าวปรากฏวัตถุสัญลักษณ์และพฤติกรรมสัญลักษณ์ที่สำคัญ เช่น พระพุทธรูปทรงเครื่องจักรพรรดิ ภาพถ่ายหลวงปู่ดู่ พรหมปัญโญ การสวดพระคาถามหาจักรพรรดิ และการครอบวัตถุมงคลพระมหาจักรพรรดิ สัญลักษณ์เหล่านี้สื่อความหมายถึงการยอมรับบูชา ความศรัทธาในอำนาจบารมีของพระมหาจักรพรรดิในฐานะสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่มีอานุภาพในการตอบสนองความปรารถนาทางโลก รวมถึงอุดมคติเรื่องการเวียนว่ายตายเกิด กรรม และภพภูมิด้วย
เรื่องเล่าและพิธีกรรมการบูชาพระมหาจักรพรรดิเป็นปรากฏการณ์ทางสังคมที่สะท้อนให้เห็นถึงการปรับตัวของพระพุทธศาสนาเพื่อสามารถตอบสนองผู้คนในโลกสมัยใหม่ได้ อีกทั้งทำให้เห็นการสร้างสรรค์ความเชื่อและพิธีกรรมใหม่ ๆ โดยอาศัยรากทางวัฒนธรรม

คำสำคัญ : เรื่องเล่า, พิธีกรรม, พระมหาจักรพรรดิ

มหาวิทยาลัยราชภัฏบ้านสมเด็จเจ้าพระยา. สำนักวิทยบริการและเทคโนโลยีสารสนเทศ

อภิวัฒน์ สุธรรมดี

ธรรณปพร หงษ์ทอง

2567

2568-04-27

2568-04-27

2568-04-27

thesis

application/pdf

วน 959.3 2567

tha

มหาวิทยาลัยราชภัฏบ้านสมเด็จเจ้าพระยา

ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต

ปริญญาโท

สาขาวิชาภาษาไทย

มหาวิทยาลัยราชภัฏบ้านสมเด็จเจ้าพระยา